مدیریت اندیشه با شش کلاه تفکر
شش کلاه تفکر روشی است خلاقانه که علاوه بر ساماندهی به تفکر، راههای خلاقانه را پیش روی ما می‌گشاید و کمک می‌کند تا نشست‌ها و مذاکرات چند جانبه به اقدام بینجامند و نتایجی ثمربخش را در پی داشته باشند.
در این روش افراد و طرفین جلسه بر سر یکدیگر کلاه می‌گذارند، اما کلاه تفکر!
برای مثال فردی که مسئول راهنمایی و هدایت جلسه است، فرد کلاه آبی نامیده می‌شود. درست مانند آسمان آبی که چتری جهان گستر است، فرد کلاه آبی نیز باید دیدی جامع‌نگر و راهبرانه در جلسات اتخاذ کند. کلاه در این تکنیک معنایی مجازی دارد و شما با گذاشتن هر کلاه فکر خود را وادار به پیروی از برخی قواعد و قوانین می‌کنید.
در این تکنیک به طور کلی با استفاده از شش سبک فکری، موضوع یا مسأله‌ی مورد نظر بررسی می‌شود. برای هر یک از این سبک‌های شش گانه‌ی اندیشه نیز کلاهی با رنگ متفاوت در نظر گرفته شده است. در واقع همانطور که در مورد کلاه آبیها به طور مختصر گفته شد، رنگ کلاهها نشانگر طرز تفکر و نوع نگرش افراد به موضوعات مختلف است.
تکنیک شش کلاه تفکر دو هدف عمده را دنبال می‌کند. اول آنکه عمل اندیشیدن را ساده‌سازی و منظم کند و هدف دیگر آن این است که در نگرش افراد تغییر بوجود آورد. برای مثال ممکن است در طول برگزاری یک جلسه از افراد بی‌نظر و خنثی (کلاه سفیدها) خواسته شود تا کلاه سبز را به سربگذارند، کلاه سبز نشانه‌ی رویش و باروری ایده‌ها است. و یا برای مثال از افراد منفی‌باف (کلاه سیاه‌ها) خواسته می‌شود تا کلاه مثبت‌نگری (زرد) را به سر بگذارند .
تکنیک شش کلاه تفکر یک نمایش بازی گونه‌ی تمام عیار است که گاه نتایج آن فراتر از انتظارات است. شاید سوال کنید که گذاشتن کلاه های رنگی بر سر و سپس فکر کردن در قید و بند کلاه چه مفهوم و سودی دارد؟ محققان علم موفقیت و روانشناسی دریافته‌اند که با بازی کردن یک نقش (Role Playing) می توانید به مرور زمان و با پیروی از راه های عملی درست خصوصیات نقش ایفا شده را در خود القا کنید. عمل فکر کردن نیز چنین است. شما با بازی کردن نقش یک متفکر می‌توانید یک متفکر شوید. دو بونو در کتابش می‌گوید: "اگر شما نقش یک متفکر را بازی کنید، مسلما متفکر می شوید."
دوبونو سعي مي‌كند به كساني كه دور هم جمع مي‌شوند، بياموزد كه تک بعدی فکر نکنند و به تفكر خود وسعت دهند و آنگاه به راه‌هاي خلاق بيانديشند و با يك هماهنگي مدبرانه نتايج را طبقه بندي كرده و در تصميم‌گيري از آن استفاده كنند. افراد با گذاشتن هر یک از کلاهها بر سرشان، سبک فکری‌شان را براساس رنگ کلاه‌شان تغییر می‌دهند.
سبک فکری هر کدام از کلاه‌های رنگی به شرح زیر است:
سفيد، رنگی خنثي و منفعل است. کسی که این کلاه را بر سر گذاشته، واقعيت‌ها را بدون هيچ‌گونه قضاوتي مورد بررسی قرار مي‌دهد. کلاه سفیدها بايد بطور موقت عقايد و نظراتشان را به بايگاني ذهن خود بسپارند. ادوارد دوبونو در اين باره مي‌گويد: "چنين فردي همچون كودكي است كه تمام محتويات جيب خود را بر روي ميز خالي مي‌كند." هنگامي كه كلاه سفيد را بر سر مي‌گذاريد، باید بدون توجه به عقاید و احساسات و قضاوتهای خود مثل يك دستگاه کامپیوتر، تنها به ارائه اطلاعات بپردازید. حال بايد اطلاعات خام به دست آمده از حاضرين در جلسه را كه به واسطه تفكر با كلاه سفيد ارايه شده است را جمع‌بندي و اعضاي جلسه را وارد مرحله بعد كنيد تا با گذاشتن كلاه قرمز بر سر، شروع به تفكر و تراوش احساس كنند.
رنگ قرمز نشانه خشم، شور و هيجان و هرچیز غیر از استدلالهای منطقی است. در واقع کلاه قرمز، ابزار مناسبي براي تراوش هیجانات و احساسات است. هنگامي كه كلاه قرمز را به سر می‌گذاریم باید به گفته دوبونو همچون آيینه‌اي شويم كه احساسات با تمام پيچيده‌گي‌هايش بيان شوند، لذا تمام احساسات خفیف و ضعیف را بروز می‌دهیم. شما با كلاه قرمز ممكن است چنين جملاتي را به زبان آوريد: «اگرچه همه آمارها و اطلاعات احتمال موفقيت مي‌دهد اما احساسم مي‌گويد،موفق نمي‌شويم» و يا بگوييد: «اگرچه اطلاعات و آمار احتمال موفقيت نمي‌دهند اما احساسم مي‌گويد، موفق مي‌شويم«. پس از اينكه تمام نظرات و احساسات اعضاي جلسه ارايه شد، شما اقدام به جمع‌بندي تراوشات فكري حاضران كرده و آنگاه به مرحله بعد قدم بگذاريد و اجازه دهيد حاضران كلاه سياه را بر سر بگذارند.
رنگ سیاه نشانه منفی بافی است. بنابراین وظیفه کلاه سیاهان در جلسات، ابراز جنبه‌هاي منفي و بدبينانه موضوع البته به شکلی منطقی است. منفي اندیشی و داشتن تفکر منفی به گمان دوبونو جذاب و ثمربخش است، زيرا دستاوردهاي آن را مي‌توان به فوريت مشاهده كرد. به طور کلی در اين مرحله، افراد بايد اشتباهات و خطاها و موارد نادرست موجود در موضوع يا مشكل مورد بحث را به شکلی منطقی مطرح كنند و سپس نتايج بحث‌هاي ارايه شده جمع‌بندي و ثبت شود. پس از این مرحله و جمع بندی اولیه، نوبت به تفکر و مثبت اندیشی می‌رسد، حال کلاه زرد را به سر کنید.
زرد نماد آفتاب و احساس مثبت است. فرد صاحب کلاه زرد جنبه‌هاي مثبت و خوشبينانه موضوع مورد بررسی قرار می‌دهد. فرد با گذاشتن كلاه زرد تلاش مي‌كند به نكات ارزشمند و مثبت موضوع بنگرد. اكنون حاضران بايد كلاه سبز را بر سر بگذارند.
رنگ سبز نشانه رويش و باروري است. به همین جهت از کلاه سبز برای ابراز ایده‌ها و راه‌حل‌های جدید و خلاقانه استفاده می‌شود. شما با اين كلاه در راه تغيير قدم می‌گذارید و تحول را در آغوش می‌کشید. هنگامي كه حاضران كلاه سبز را بر سر مي‌گذارند، فرصتي مي‌يابند كه مغز را از روزمرگي بيرون آورده و به جست‌وجوي چيزهاي كشف نشده هدايت كنند.
رنگ آبی نماد سردی است. البته رنگ آبی اشاره به آسمان دارد که همچون روکشی کل کائنات را در برگرفته است.کلاه آبی کنترل کننده و سازمان دهنده اندیشه‌ها است. بنابراین کلاه آبیها، نظرات بقیه کلاهها را مورد ارزیابی قرار داده و سازمان‌دهي می‌کنند. جمع بندی نهایی در این مرحله صورت می‌پذیرد و در نهايت در جهت حل مشكل يا پيگيري مورد نظر تصميم نهايي اتخاذ می‌شود.
سبز باشید