1.  قاچاق ترانزیتی= با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص ایران، ما در ترانزیت محموله های قاچاق عمدتاً از سوی همسایگان شرقی به سمت همسایگان شمال غرب هستیم. برای مثال مواد مخدر که مرکز تولید آن در افغانستان است از ایران به سمت کشورهای دیگر ترانزیت می شود (توسط قاچاقچیان).

یا دام زنده از کشور پاکستان و از مرز جنوب شرقی وارد ایران می شود، بزرگترین قُطر کشور ما را طی می کند و از
شمال غربی کشور به ترکیه می رود (به صورت قاچاق) و در آنجا پس از کشتار، گوشت و سایر فراورده های آن به سایر نقاط جهان صادر می شود.

2. قاچاق با هدف ایران= ایران کشوری است بزرگ با جمعیتی بیش از 70 میلیون نفر که انصافاً خوب هم مصرف
می کنند.لذا وقتی برای قاچاقچیان، هدف قرار دادن این بازار به نحو خارج از واردات از طریق گمرک به صرفه باشد اقدام به قاچاق می کنند.

البته لازم است از منظر دیگر نیز قاچاق را دسته بندی کنیم:

 

·    واردات محصولات ممنوعه نظیر مشروبات الکلی به صورت قاچاق که طبیعتاً می بایست با برخوردهای قضایی و نیروی انتظامی با آنها رفتار شود.

 

·    واردات محصولات عادی که به صورت قاچاق وارد می شوند یا بالعکس خروج غیرقانونی محصولاتی نظیر بنزین و...

 

اما سؤال این است که قاچاق، معلول سیاستهای اقتصادی است یا عامل مخرب برنامه های اقتصادی؟

 

نظر اینجانب این است که قاچاق معلول است، معلول سیاستهایی که در سطح کلان کشور اتخاذ می شوند. قاچاق ناشی از فقدان پاسخ منطقی به نیاز اقتصادی است و وقتی برای قاچاقچی و برای مصرف کننده به صرفه باشد که از طریق قاچاق به داد و ستد بپردازند، این کار را خواهد کرد. به نظر اینجانب گسترش قاچاق ناشی از بیماری اقتصادی  است.

آیا با اقدامات قهری می توان قاچاق را کنترل کرد؟
ابتدا بررسی کنیم که قاچاق عامل تک بعدی است یا چند بعدی؟
پاسخ من این است که قاچاق نتیجه ای از برآیند تصمیمات و اقدامات دستگاههای متفاوت یا شاید عدم انجام وظایف خاص است. به عبارتی نیاز به اجماع در سطوح مختلف تجاری - اقتصادی - سیاسی - فرهنگی - نظامی و قضایی می باشد.

بهتر است قدری وسیعتر، موضوع را مورد بررسی قرار دهیم.باید پذیرفت که موضوع قاچاق را نباید ساده نگریست و باید بپذیریم که قاچاق از سازماندهی پیچیده ای برخوردار است مگر می شود به سادگی یک کالای قاچاق وقتی از مبداء حرکت می کند، کشورهای متعدد را سیر کند تا به مقصد که از ابتدا برای آن تعیین شده است برسد؟

 

سیاستگذاران کشور نیز با اتخاذ سیاستهایشان می توانند ناخواسته فضایی را فراهم کنند که قاچاق برای عده ای به صرفه باشد و گمرک کشور از دریافت حقوق مربوطه محروم شود. حتی خود گمرک هم با وضع نرخ بالای حقوق گمرکی یا با کندی سرعت ترخیص به این پدیده دامن بزند.

 

بنگاههای اقتصادی نیز با هزینه بالای تولید و ریخت و پاش و همچنین بهره وری نامتناسب با فضای کسب و کار امروز قیمت تمام شده محصولاتشان بالا باشد تا فضای رقابتی برای قاچاق مهیاتر شود.

 

ضمن اینکه در کشوری که درصد بسیار بالای اقتصاد آن دولتی است (ضمن احترام به زحمات تمام مدیران و کارکنان زحمتکش دولتی) بدون هیچ گونه تعارف باید اذعان کنیم که بهره وری بخش خصوصی بالاتر از بخش دولتی است.

 

پس یکی از مهمترین اقدامات و زیربنایی ترین تصمیمات و سیاستها برای مبارزه با قاچاق، قبول اقتصاد بازار و رقابتی است.

 

جمع بندی: مصرف کنندگان به دو دلیل، سطح توقعاتتشان به صورت پیوسته رو به گسترش است. ابتدا ارتباطات است که مردم را آگاه می کند.مردم از طریق ماهواره - سفر به خارج و ... سطح انتظاراتشان بالا می رود. عامل بعدی، خود رقابت است. هریک از رقبا نیز به نوبه خود سطح آگاهی مردم را افزایش می دهند. حال مردم با انتظارات جدید، محصولات جدید با کیفیت مناسب و قیمت مناسب می خواهند، اگر بهره وری پایین - قیمت بالا و..... محصولات آنها را مجاب نکند، فضا برای پذیرش محصول قاچاق مهیا می شود. و برخورد قهری شاید در مقطع زمانی کوتاه جواب دهد اما راهکار ریشه ای و اصولی نیست.

 

متأسفانه ما در برخورد با عوارض و نارسایی ها بیشتر از اینکه دید و نگرش مسئله یابی داشته باشیم، نگرش مقصریابی داریم. بهتر است نوع نگاهمان را عوض کنیم، به صورت جامع موضوع را مورد بررسی قرار دهیم و سهم هر دستگاه را بیابیم و تصمیمات اصولی تر اتخاذ کنیم تا موفق شویم.

 

سبز باشید