به مناسبت روز بزرگداشت لسان‌الغیب، حافظ شیرازی
امروز (بیستم مهر) روز بزرگداشت شاعر بزرگ و ارجمند فارسی، خواجه شمس‌الدین محمدبن بهاءالدین حافظ شیرازی، ملقب به لسان‌الغیب است. این شاعر پرآوازه قرن هشتم هجری قمری، بیشتر به خاطر غزلیات عارفانه و عاشقانه‌اش شناخته می‌شود. شهرت حافظ از مرزهای ایران بسیار فراتر رفته به طوری که گوته که خود از ادیبان و شعرای به نام جهان است، درباره حافظ می‌گوید: «ای حافظ، آرزوی من آن است که فقط مریدی از مریدان تو باشم. ای حافظ سخن تو همچون ابدیت بزرگ است ... اگر روزی دنیا به سرآید، ای حافظ آسمانی، آرزو دارم که تنها با تو و در کنار تو باشم؛ چرا که این افتخار زندگی من و مایه حیات من است.» ارادت این شخصیت بزرگ به حافظ نشان از جایگاه رفیع این شاعر فارسی‌زبان در ادبیات جهان دارد.
غزلیات حافظ آنقدر پرمعنا و پرمحتوا است که بعید است پس از خواندن آنها حداقل برای چند دقیقه به فکر فرو نرویم. برای مثال حافظ می‌گوید:
هر آن که جانب اهل خدا نگه دارد خداش در همه حال از بلا نگه دارد
حدیت دوست نگویم مگر به حضرت دوست که آشنا سخن آشنا نگه دارد
به واقع این ویژگی را در تک تک ابیات حافظ شیرازی می‌بینیم. همین اشعار بی‌بدیل هستند که نام حافظ در ادبیات جهان برافراشته‌اند و سبب ماندگاری و جاودانگی او شده‌اند.
تصویرسازی در شعر حافظ
یکی از نکات برجسته در شعر حافظ تصویرسازی فوق‌العاده او است. شاید این ویژگی را در اشعار شعرایی چون فردوسی و سعدی نیز بتوان یافت، اما نکته‌ای که باید بدان توجه کرد این است که حافظ شاعری غزل‌سرا است و ایجاد تصاویر واضح و ملموس در غزل کار بسیار مشکلی است. حافظ قادر است سنگین‌ترین و پیچیده‌ترین مفاهیم عرفانی و معرفت‌شناسی را در قالب تصاویری شفاف و زیبا در معرض دید مخاطبش قرار دهد. برای مثال در یکی از غزل‌های معروف او می‌خوانیم:
دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند گل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند
در این بیت، حافظ یکی از پیچیده‌ترین اتفاقات هستی را به زیبایی و وضوح در قالب کلمات بیان کرده است.
معانی پیچیده در قالب زبانی ساده
در بازاریابی همیشه تأکید می‌کنیم که باید به‌گونه‌ای با طرف مقابل ارتباط برقرار کنیم که برایش قابل فهم باشد. حتی اگر موضوع صحبت فنی و پیچیده است هنر ما در این است که آن موضوع را قابل درک بیان کنیم. هنر حافظ نیز در این است که برای عامه مردم قابل فهم است. برای مثال حافظ می‌گوید:
پرسشی دارم ز دانشمند مجلس بازپرس توبه فرمایان چرا خود توجه کمتر می‌کنند
این ویژگی در برخی از اشعار حافظ آنقدر برجسته است که این اشعار تبدیل به ضرب‌المثل‌های رایج شده‌اند و مردم کوچه و بازار آنها را نقل می‌کنند:
راهیست راه عشق که هیچش کناره نیست آنجا جز آنکه جان بسپارند چاره نیست
هرگه دل به عشق دهی خوش دمی بود در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست
دقت در گزینش واژه‌ها
در متنی که اخیراً در همین سایت نوشته‌ام، عنوان کردم که مدیران باید به تک تک کلمات خود دقت کنند زیرا هر کلمه‌ای بار معنایی خاصی دارد و از مدیر انتظار می‌رود در انتخاب کلماتش به‌گزین باشد. در شعر فارسی شاید نتوان شاعری را همانند حافظ یافت که تا این حد به انتخاب کلماتی که در کنار یکدیگر قرار می‌دهد، دقت کند. واژه‌های حافظ ارتباط معنایی فوق‌العاده قدرتمندی با یکدیگر دارند و به همین دلیل صنعت مراعات‌نظیر از صنایع برجسته در اشعار او است. برای مثال به بیت زیر توجه کنید:
حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج فکر معقول بفرما گل بی‌خار کجاست
در پایان با گرامیداشت روز بزرگداشت این شاعر گران‌قدر غزلی از حافظ را به همراهان عزیز تقدیم می‌کنم:
ما درس سحر در ره میخانه نهادیم محصول دعا در ره جانانه نهادیم
در خرمن صد زاهد عاقل زند آتش این داغ که ما بر دل دیوانه نهادیم
سلطان ازل گنج غم عشق به ما داد تا روی در این منزل ویرانه نهادیم
در دل ندهم ره پس از این مهر بتان را مهر لب او بر در این خانه نهادیم
در خرقه از این بیش منافق نتوان بود بنیاد از این شیوه رندانه نهادیم
چون می‌رود این کشتی سرگشته که آخر جان در سر آن گوهر یک دانه نهادیم
المنه لله که چو ما بی‌دل و دین بود آن را که لقب عاقل و فرزانه نهادیم
قانع به خیالی ز تو بودیم چو حافظ یا رب چه گداهمت و بیگانه نهادیم
سبز باشید